Old Armenian

Noun

ձեռն • ‎(jeṙn)

1. (anatomy) hand; fist; arm; (figuratively) strength, might, power, force, main strength; aid, succour, protection

   ի ձեռն, ընդ ձեռն‎ ― i jeṙn, ənd jeṙn ― by, by means of, through the medium or channel of

   զձեռամբ‎ ― zjeṙamb ― as much as one can, according to one's power

   ի ձեռանէ‎ ― i jeṙanē ― coadjutor, assistant

   պաշտօնեայ ի ձեռանէ‎ ― paštōneay i jeṙanē ― subaltern functionary

   առ ձեռն‎ ― aṙ jeṙn ― ready at hand, under one's hand, near, at hand

   առ ձեռն բառարան‎ ― aṙ jeṙn baṙaran ― portative dictionary

   ձեռն ի ձեռանէ, ընդ ձեռն, ձեռն ի ձեռն‎ ― jeṙn i jeṙanē, ənd jeṙn, jeṙn i jeṙn ― from hand to hand, from one to another, from me to you, from you to him, etc.

   որ ընդ ձեռամբ է‎ ― or ənd jeṙamb ē ― subordinate

   հզօր ձեռամբ‎ ― hzōr jeṙamb ― with main strength, with a strong army

   ձեռն օտար‎ ― jeṙn ōtar ― a strange hand

   յերկոցունց ձեռաց աջողակ‎ ― yerkocʿuncʿ jeṙacʿ aǰołak ― ambidexter, right- and left-handed person

   ձեռն հաւանութեան‎ ― jeṙn hawanutʿean ― consent, assent

   ձեռս ի կապ‎ ― jeṙs i kap ― with one's hand tied; with folded arms; (figuratively) idle

   ձեռս յետս կապեալ‎ ― jeṙs yets kapeal ― with one's hands tied behind

   ձեռք փապարեալք յաշխատութէնէ‎ ― jeṙkʿ pʿaparealkʿ yašxatutʿēnē ― hands hardened by toil

   մահահամբոյր ձեռամբ‎ ― mahahamboyr jeṙamb ― with a deadly hand

   ձեռն Տեառն‎ ― jeṙn Teaṙn ― the hand, Spirit or Word of God

   ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց‎ ― əst jeṙin bawakani, əst kari jeṙacʿ iwrocʿ ― according to one's strength, power or means

   ամբարձ զձեռն իւր ի տիրապետել‎ ― ambarj zjeṙn iwr i tirapetel ― he formed the project of seizing the chief authority

   ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն‎ ― jeṙōkʿ iwreancʿ haytʿaytʿēin zpētsn ― they lived by their labour

   ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն‎ ― i jeṙanē nora varē išxanutʿiwn ― he governs under him

   ի ձեռս քո է‎ ― i jeṙs kʿo ē ― it is in your power, it depends on you

   չէր ձեռն նորա բաւական‎ ― čʿēr jeṙn nora bawakan ― he could not, he had not the means

   ահա ձեռն իմ ընդ քեզ‎ ― aha jeṙn im ənd kʿez ― my hand shall be with you

   յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր ձեռն իւր‎ ― yamenayn tełis ur miangamayn hasanēr jeṙn iwr ― every where he could

   եղեւ ձեռն տեառն ի վերայ իմ‎ ― ełew jeṙn teaṙn i veray im ― the hand of God was on me

   ձեռն տալ իրերաց‎ ― jeṙn tal ireracʿ ― to help or assist each other

   ձեռն տալ ի‎ ― jeṙn tal i ― to consent to

   ձեռն տալ անմեղութեան‎ ― jeṙn tal anmełutʿean ― to support, sustain or uphold innocence

   ձեռն տալ‎ ― jeṙn tal ― to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help

   ձեռն արկանել‎ ― jeṙn arkanel ― to lay hands on, to seize, to take possession of

   ձեռն արկանել, ձեռն ի գործ արկանել/առնել‎ ― jeṙn arkanel, jeṙn i gorc arkanel/aṙnel ― to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try

   ի ձեռն տալ‎ ― i jeṙn tal ― to hand over, to deliver over, to give up

   ձեռս բառնալ‎ ― jeṙs baṙnal ― to lift up the hands

   ձեռս ամբառնալ‎ ― jeṙs ambaṙnal ― to raise one's hand against

   դնել զանձն ի ձեռին իւրում‎ ― dnel zanjn i jeṙin iwrum ― to jeopard, to risk one's life

   ձեռն անձին հարկանել‎ ― jeṙn anjin harkanel ― to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour

   ձեռն յանձին հարկանել‎ ― jeṙn yanjin harkanel ― to oblige oneself to, ("on my head be it")

   ձեռն դնել‎ ― jeṙn dnel ― to lay hands on, to ordain, to consecrate; to put one's signature to, to sign

   ձեռն տալ աղջկան‎ ― jeṙn tal ałǰkan ― to give one's hand, to consent to marry

   ընդ ձեռամբ/զձեռամբ լինել‎ ― ənd jeṙamb/zjeṙamb linel ― to be in the hands of, under the power, in subjection to

   ունել ընդ ձեռամբ‎ ― unel ənd jeṙamb ― to have ready at hand

   ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ‎ ― ənd jeṙamb aṙnel, nuačel, arkanel ənd jeṙamb ― to bring under one's power, to subdue, to subjugate

   կալ ընդ ձեռամբ ուրուք‎ ― kal ənd jeṙamb urukʿ ― to put oneself under the protection of; to submit, to yield; to be submissive

   ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել‎ ― ənd jeṙamb ankanil, gal i jeṙs, i jeṙs ankanel ― to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught

   ի ձեռս բերել‎ ― i jeṙs berel ― to obtain, to procure, to entrap, to catch

   անկանել ի ձեռս ուրուք‎ ― ankanel i jeṙs urukʿ ― to fall into the power of

   ձեռն օգնականութեան գտանել‎ ― jeṙn ōgnakanutʿean gtanel ― to find a helping hand, to be sustained by, favoured with

   զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել‎ ― zjeṙanē aṙnul, unel, jgel ― to take or lead by the hand

   ձեռամբ առնել‎ ― jeṙamb aṙnel ― to indicate, to point to with the band

   զձեռամբ լինել‎ ― zjeṙamb linel ― to be able, sufficient, capable

   զձեռօք ածել‎ ― zjeṙōkʿ acel ― to seize, to grasp; to arrest

   ի ձեռն առնուլ‎ ― i jeṙn aṙnul ― to obtain, to acquire; to reacquire; to undertake, to begin

   տարածել զձեռս իւր առ ոք‎ ― taracel zjeṙs iwr aṙ okʿ ― to open one's arms to

   ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք‎ ― čołopril i nerkʿust jeṙin urukʿ ― to escape from the hands or power of

   ձեռն մխել‎ ― jeṙn mxel ― to meddle, to interfere; to set a hand to, to undertake

   ձեռն մխել յոք‎ ― jeṙn mxel yokʿ ― to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-reat; to put to death

   ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք‎ ― i bacʿ kal, apstambel i jeṙanē urukʿ ― to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of

   ձեռն/ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ‎ ― jeṙn/jeṙs i glux elanel, daṙnal ― to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down

   ձեռն զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն‎ ― jeṙn zjeṙamb pʿopʿoxelov kʿaršel zčʿuann ― to draw a cord, to tighten a rope hand over hand

   ձեռն արկանել զգանձիւն‎ ― jeṙn arkanel zganjiwn ― to try to rob the treasure

   լուանալ զձեռս‎ ― luanal zjeṙs ― (figuratively) to wash one's hands of, to clear oneself from

   ձեռն ունել‎ ― jeṙn unel ― to be fortunate, to have a lucky hand

   ձեռին կատակ՝ գռեհկաց կատակ‎ ― jeṙin katak, gṙehkacʿ katak ― rough play is bear's play, joking with hands are jokes of blackguards

Declension

Usage notes

The word has many combining forms, including ձեռն- ‎(jeṙn-), ձեռնա- ‎(jeṙna-), ձեռա- ‎(jeṙa-), ձեռ- ‎(jeṙ-), ձերբ- ‎(jerb-).

Derived terms

Descendants

• Arabic: زرنوك ‎(zarnūk)
• Armenian: ձեռք ‎(jeṙkʿ), ձեռ ‎(jeṙ)

References

• Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ձեռն”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “ձեռն”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “ձեռն”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, published 1926–1935
• Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 431